Üç Seviyeli Hükümet: Avustralya seçimleri yaklaşıyor

Doğukan ÜNAL / AVUSTRALYA, (DHA) - DÜNYANIN en büyük bağımsız ada ülkesi kimliğine sahip Avustralya’da seçimler yaklaşıyor. Oy merkezlerinin lojistik ihtiyaca gereksinimi, oy vermenin zorunlu oluşu, uluslararası ilişkiler çerçevesinde öznel sistemi ve 3 yıllık aralıklarla gerçekleşen seçim heyecanı ülkeyi benzersiz kılıyor. Avustralyalılar bu sisteme resmi bir karşılığı olmayan ‘Üç Seviyeli Hükümet Sistemi’ adını veriyor.

Federal Parlamenter Anayasal Monarşi ile yönetilen ülkenin yaklaşık nüfusu 27 milyon. Avustralya Seçim Komisyonu’nun resmi verilerine göre seçmen sayısı ise 18,5 milyon. Ülkede her vatandaşın sandık başına gitmesi ve en yüzde 95 oranında katılım sağlanması için bir devlet geleneği ve misyonu var. Bu teşvik, anayasal zorunluluk olarak da kendine yer buluyor. Her Avustralyalının seçim tarihi açıklandığı andan itibaren seçmen kaydını güncellemesi gerekiyor. Geçerli bir sebep beyan etmeyerek oy kullanmayanlara ise gelir vergi beyanlarına oranında para cezası uygulanıyor.

Ülkede seçimin 2025 yılı içinde gerçekleşeceği anayasal olarak kesin. Ancak seçim tarihinin netleşmesi için, diğer ülkelerde pek sık rastlanmayacak birkaç unsurun bir araya gelmesi gerekiyor. Seçim çağrısı ile seçimin gerçekleşmesi arasında en az 33 gün bulunması gereken ülkede, 8 Mart’ta gerçekleşen Batı Avustralya yerel seçimleri nedeniyle ‘iki kampanyanın aynı anda yürütülemeyeceği’ nedeniyle tarih netleşmedi. Seçim tarihinin açıklanması için aynı zamanda ‘Federal Hükümet Bütçesinin’ de duyurulması gerekiyor. Avustralya Anayasası, parlamentonun görev süresinin bitiş tarihinden maksimum 68 gün önce seçimlerin gerçekleşmesi gerektiğine şerh düşüyor. Bütçe, 25 Mart’ta açıklanacağı için seçimlerin nisan ayında yapılabileceği fikri öne çıkıyor. Ancak nisan ayında resmi tatillerin fazla oluşu sebebiyle Avustralya seçimlerinin 3, 10 veya 17 Mayıs tarihlerinden birinde gerçekleşeceğine kesin gözüyle bakılıyor.

AVUSTRALYA, İNGİLİZ MİLLETLER TOPLULUĞU’NA ÜYE

Avustralya, Federal Parlamenter Anayasal Monarşi ile yönetiliyor. Bu siyasi tanım, ülkeyi sembolik bir monarşi altında, ABD başkanlık sistemine benzer, yarı başkanlık sisteminden de unsurların olduğu, karşılıklı denetim mekanizmalarının şeffaflık yarattığı öznel bir yönetim biçimi haline getiriyor. Avustralyalılar bu sisteme resmi bir karşılığı olmayan ‘Üç Seviyeli Hükümet Sistemi’ adını veriyor.

İngiliz Milletler Topluluğu’na üye olan Avustralya’nın bağımsızlık tarihi 1 Ocak 1901. Fakat, Avustralya’nın sembolik olarak resmi bir kralı var: III. Charles. Birleşik Krallık yönetim düzenine göre, Avustralya halen kralın bir toprağı olduğu için bir vali olması gerekiyor ve Avustralya Valisi de kralın ülkedeki temsilcisi kimliğinde bulunuyor. Bu sembolik yönetim altında Avustralya’nın 'Üç Seviyeli Hükümet Sistemi’ni, Temsilciler Meclisi, Senato ve Eyalet/Bölgesel Meclisi oluşturuyor.

‘MÜNHASIR OYLAMA’ YAPILIYOR

Avustralya’yı oluşturan 6 eyalet bulunuyor. Her biri iç işlerinde serbest kurallar ve yönetimsel kararlar alma yetkilerine sahip. Yeni Güney Galler, Viktorya, Batı Avustralya, Güney Avustralya, Queensland ve Tazmanya eyaletleri, Temsilciler Meclisi’nde vekiller tarafından temsil ediliyor. 150 sandalyeli parlamentoda yer alacak temsilciler, eyaletlerin nüfusuna oranla attıkları oylarla belirleniyor. Senato ise her bir eyaletten 2 temsilci ile oluşturuluyor. Temsilciler Meclisi ve Senato birbirlerini denetleyen bir şeffaf yapılanma amacı güderken, sandalye sayısının en yüksek olduğu partinin lideri Başbakan olarak Avustralya’ya liderlik ediyor. 150 temsilcinin yarısını aşacak şekilde minimum 76 koltuk sahibi olan partinin tek başına hükümet kurması yeterli olmuyor. Senato’nun onayı ve salt çoğunluğun aranmaması gibi pek çok koalisyon yöntemi eyaletlerin oy oranıyla kıyaslanacak şekilde istişare ediliyor. Yerel yönetimlerin ise parlamentoda alınacak kararlar için senatörlere ve Meclis’te yer alan temsilcilere büyük etki kabiliyeti bulunuyor.

Oylama ise alışılagelmişin dışında gerçekleşiyor. Yöneticilerini seçecek olan halk, sandık başına gittiğinde Temsilciler Meclisi için yeşil, senato için beyaz bir oy pusulasıyla karşılaşıyor. Federal Hükümet’in kurulması için atılacak olan oylarda yalnızca adayın işaretlenmediği bir sistem mevcut. Meclis’e sokmak isteğiniz partinizin yanına 1 rakamını yazmanız, ikinci olarak tercih ettiğiniz partiye ise 2 yazmanız gerekiyor. Örneğin, 7 partili bir seçim varsa Meclis’te görmek istediğiniz partileri 1 den 7’ye kadar işaretlemeniz gerekiyor. Buna ‘Tercihli Oylama’ adı veriliyor. Temsilci adayınızın yanında en çok rakam olması vekillik koltuğuna oturacağı anlamına gelmiyor. Bir adayın Temsilciler Meclisi’nde yer alabilmesi için oyların en az yüzde 50’sini almış olması gerekiyor. Şayet bu baraj aşılamazsa, en az oyu alan aday hesaplamadan çıkarılarak yeniden genel bir ortalama hesaplanıyor. Böylece Meclis’te en çok görülmesi istenen aday demokratik bir sürecin çıktısı ile temsil yetkisi kazanıyor. Yerel/Eyalet seçiminde ise yerel parlamento belirleneceği için isimler öne çıkıyor. Bu seviyede Queensland ve Tazmanya’nın lider partisi konumunda olmak Federal Hükümet’e direkt etki anlamı taşıyabiliyor.

OY KULLANIM ALANLARI LOJİSTİK GEREKTİRİYOR

Yüz ölçümü açısından dünyanın en büyük altıncı ülkesi konumundaki Avustralya’da seçim sandıklarının kurulması ve yüzde 95 katılımın sağlanmasını amaçlayan devlet vizyonu kültürel çeşitliliğin ve yerleşim bölgelerinin uzaklığından sebeple büyük bir lojistik hazırlığını da beraberinde getiriyor. Avustralya yerlileri için seçime katılım gözetiliyor ve ülkenin kuzey bölgesinde yer alan yerlilere seçim sandıklarının ulaştırılması için özel bir temsilci belirleniyor. Her yıl 500 ila 1000 arası Avustralyalı iş ve görev sebebiyle Antarktika’da bulunuyor. Seçim zamanında mobil sandıkların buz kıtasına taşınması anayasal bir zorunluluk. Torres Boğazı’nda ise 273 ada var ve son seçimdeki rakamlara göre 4 bin 231 Avustralya vatandaşı oy kullanmak için kayıtlarını tamamladı. Bu durum devletin tropikal adalara deniz ya da hava yoluyla sandıkları ulaştırması zorunluluğunu beraberinde getiriyor. 7 milyon 692 bin kilometrekarelik bir alanda varlığını sürdüren ülkede çoğu oy sonucu resmileştirilmek üzere yeni iletişim teknolojileri kullanılarak başkente bildiriliyor.

SEÇİMLER HER SONUCA AÇIK

Başkenti Canberra olan ülkede parlamentoda yer alacak olan partilerin çoğunluğu merakla bekleniyor. Uluslararası politikanın Ukrayna-Rusya ve Filistin-İsrail gibi pek çok konu başlığı altında yaşadığı gerilim, Donald Trump’ın yeniden ABD Başkanlığına seçilmesi, para politikaları; iç siyasette yerel halkın hak talepleri, şubat ayındaki faiz indirimi gibi ekonomi politik pek çok denklem bulunuyor.

Avustralya’da 2007 yılından 2013 Eylül ayına kadar İşçi Partisi iktidardaydı. 7 Eylül 2013’te gerçekleştirilen genel seçimlerde iktidara gelen Liberal Parti-Ulusal Parti koalisyonu, 21 Mayıs 2022’de düzenlenen genel seçimlerin ardından iktidarı yeniden İşçi Partisi’ne devretti.

Avustralya’nın her iki bölgesinin yanı sıra, Tazmanya hariç 6 eyaletin 5’inde İşçi Partisi iktidarda ve başbakanlık koltuğunda Anthony Albanese oturuyor.