Canlılar alemini bilmek ve öğrenmek çok eğlencelidir. Birbirinden renkli ve birbirinden çeşitli özelliklere sahip olan her bir canlı eşsiz ve güzeldir. Başkalaşım geçiren canlılar ise belki de bu canlılar arasında en ilgi çekici olanlarıdır.
Başkalaşım geçiren canlılardan bahsetmeden önce başkalaşım nedir, neye denir bunu öğrenmek gerekmektedir.
Başkalaşım, diğer bir adı ile metamorfoz, kısaca bir canlının tırtıl düzeyinden yetişkinliğe geçişine verilen genel addır. Özellikle kurbağa ve böcekler için kullanılan bu başkalaşım tabiri, bu kurbağa ve böceklerin dünyaya geldikten sonra birtakım değişikliklere uğrayarak kendilerini dünyaya getiren ana canlıya benzemelerine denilir. Başkalaşım geçiren canlılar, dünyaya geldiklerinde daha farklı bir yapıda iken belirli bir süre ve belirli birtakım dönemlerden geçtikten sonra onların dünyaya gelmesine sebep olan ana canlıya benzemeye başlarlar. Bu başka bir yapıda doğan canlıların ana canlıya benzemek için geçirdikleri dönemlerin tümü başkalaşım olarak bilinmektedir.
Başkalaşım Geçiren Hayvanlar Nelerdir?
Başkalaşım geçiren hayvanlar sayıca oldukça fazladır. Genel olarak 6 kategoride toplanan başkalaşım geçiren canlılar, tür seviyesine inildiğinde binlerce türdedir.
Başkalaşım geçiren canlıların listesi aşağıdaki gibidir:
Genelde su habitatında yaşayan canlıların başkalaşım geçirdiği bilinmektedir. Bu canlılardan birkaçı hem karada hem de denizde yaşayabilen canlılar arasındadır. Başkalaşım geçiren canlıların bu 6 ana kategorisini ve bu canlıların özelliklerinin neler olduğunu inceleyelim.
Kurbağalar, başkalaşım geçiren canlılar denilince akla gelebilecek olan ilk grup hayvandır. Bazı kategorilerdeki hayvanların tümü başkalaşım geçirmez iken, tüm kurbağa türleri mutlaka başkalaşım geçiren hayvanlardır. Kurbağalar yumurtadan çıkarak hayata başlarlar. Yumurtadan çıkan kurbağalar ilk önce deniz ve su yaşamına uyumlu olarak solungaç solunumu yapan hayvanlardır. Bu nedenle hayata yeni gözlerini açmış olan bir kurbağa ilk önce balığa oldukça benzer bir yapıda ve larva halindedir.
Kurbağalar ilk larva dönemlerinde solungaç solunumu yapmalarına rağmen başkalaşım geçirmeye başladıkları ilk andan itibaren artık deri ve akciğer solunumu yapmaya başlarlar. Yani kurbağalar değişim geçirmeye başladıkları andan itibaren ölene kadar akciğer ve deri solunumu yaparlar. Başkalaşım geçiren kurbağaların bazı ek özellikleri aşağıda verilmiştir:
Başkalaşım geçiren hayvanlar arasında yer alan eklem bacaklılar, kendi aralarında da 4 kategoriye ayrılır. Bu kategoriler örümcekler, böcekler, kabuklular ve çok ayaklılardır. Eklem bacaklı olan bu 4 kategorinin her biri ayrı bir başkalaşım şekli geçirirler. Eklem bacaklılar yumurta ile çoğalır. Yumurta ile çoğalan eklem bacaklılar da kurbağalar gibi yumurtadan ilk çıktıkları anda larva adını alırlar. Bu dönemde küçük bir kurtçuk olan eklem bacaklılar daha sonra uyku evresine geçerler ve bu uyku evresine pupa adı verilmektedir. Bu uyku evresinden itibaren eklem bacaklıların 4 kategorisinde farklılıklar meydana gelmektedir. Bu farklılıklara örnek verecek olursak sinekler bir kabuk içerisinde bu uyku dönemini geçirebilirken ipek böcekleri kendileri ördükleri ipek koza içerisinde pupa dönemini geçirirler.
Başkalaşım geçiren hayvanlar arasında olan süngerler, en ilkel hayvanlar olarak bilinmektedir. Bir iskelet sistemi olmayan ve iğnemsi küçük iskelete benzer yapıları bulunan süngerler omurgasız hayvanlar arasında yer alır. Su diplerinde yaşamayı seven süngerler aslında pek çok hayvanın bir araya gelmesi ile birlikte oluşan bir yığındır. Bu çok sayıda hayvan yumurtadan çıktıktan sonra denizin dibine ve kayalara tutunurlar. Başka hayvanlar aracılığı ile beslenebilen süngerlerin yaşamı ortalama 5 – 8 yıl arasındadır. Süngerler bu süreç sonunda eğer koparılmazlarsa kendi kendilerine çürüyerek ölürler.
Derisi dikenliler sınıfında yer alan 3 canlı, deniz yıldızı, deniz kestanesi ve deniz hıyarıdır. Üzerlerinde diken bulunan bu canlılar bu dikenler sayesinde kendilerini başka canlılardan korurlar. Bu 3 canlı hayata geldikleri andan itibaren başkalaşırlar. Suda yaşayan derisi dikenliler bu nedenle solungaç solunumu yapan hayvanlardır.
Mercanlar
Başkalaşım geçiren hayvanlar arasında yer alan mercanlar, eşeysiz üreyebilen canlılardandır. Eşeysiz üreyerek tomurcuk üreten mercanlar, kirpikli larva adı verilen bir dönemden geçerler. Kirpikli larva döneminde olan bir mercan küçük bir kurtçuğa benzemektedir. Kirpikli larva halinde olan mercan, yüzerek en yakındaki bir kayaya tutunur ve burada polip adı verilen bir döneme geçerler.
Mercanlar polip döneminde iken kalkerli bir salgı salgılarlar. Kalker, kireç anlamına geldiği için kireç salgılamaya devam eden mercan, daha sonra hareket edemez hale gelir. Böylece mercanlar kayalarda tutunarak yaşamlarını sürdürürler. Genellikle toplu halde yaşayan mercanlar toplanarak büyük mercan resiflerini oluştururlar.
Başkalaşım geçiren hayvanlar listesinin son sırasında yer alan yumuşakçalar sınıfında midye, salyangoz, ahtapot ve istiridye gibi canlılar bulunmaktadır. Bu canlılar, oldukça yumuşak bir dış yapıya sahip olsalar da bu dış yapı üstünde bir kabuk tabakası da bulunmaktadır. Yumuşakçaların kabuklarının altında ince bir katman da bulunmaktadır. Bu katmana manto adı verilir. Karada yaşayan yumuşakçalarda manto tabakası, akciğer görevi görerek solunumda oldukça etkilidir.
Yumuşakçaların her biri farklı bir metamorfoz, yani başkalaşım çeşidine sahiptir. Bazıları hızlı bir şekilde kendilerini dünyaya gelmesini sağlayan ana canlıya benzerken bazılarının ana canlıya benzemesi birkaç yılı dahi bulabilmektedir. Yumuşakçaların dış yapısı oldukça yumuşak, genel olarak da yaralanmaya ve darbeye karşı dayanıksızdır. Fakat bu yumuşak tabakanın üzerinde yer alan kabuk kısmı sayesinde bu hayvanlar dış etmenlere ve dış tehlikelere karşı korunaklı hale gelmişlerdir.
Başkalaşım geçiren canlıların her biri eşsiz güzellikte ve her birinin çok farklı özellikleri mevcuttur. Fakat başkalaşım geçiren canlıların ortak olan özellikleri ise hayata gözlerini açtıkları anda larva adını aldıkları oldukça ilkel bir durumda olmalarıdır. Daha sonra bu canlılar ana canlıya benzemeye başlarlar. Ana canlı, yetişkin canlıdır. Bu nedenle yeni dünyaya gelen canlı, ana canlıya dönüşmek için koza içinde beklemek, bir kayaya tutunmak gibi pek çok farklı aktiviteyi yaparak başkalaşım geçirirler.
Başkalaşım geçiren canlılar arasında en gelişmiş olan kurbağadır. En ilkel canlı olan sünger de başkalaşım geçiren bir diğer canldıır.
